Philips K4 21KX100A.

Halverwege de jaren 50 heeft RCA de CT100 als 's werelds eerste kleuren TV uitgebracht. Het toestel was een direct zicht meubel met een ronde 15 inch schaduwmasker beeldbuis. De gehele ontwikkeling heeft RCA in die tijd zoveel geld gekost dat men er bijna aan ten onder is gegaan. Het heeft namelijk lang geduurd voordat de kleuren TV in Amerika goed verkocht werd.

Ook in Nederland werd vanaf halverwege de jaren vijftig door Philips geëxperimenteerd met kleuren televisie. In eerste instantie waren de testen uitgevoerd met een projectie model televisie. Deze toont sterke gelijkenissen met de Philips TX701 projectie televisie. Het voordeel van een projectiesysteem was dat de drie afzonderlijke kleuren zich makkelijk lieten mengen op het scherm. RCA was met zijn technologie duidelijk een stap verder dan Philips.

Om kleureninformatie mee te sturen moest ook een manier bedacht worden om dit te verzenden. Philips bedacht het Two Sub-Carrier (TSC) systeem voor de K1. Amerika had al NTSC, zodoende werd er een vergelijkende test gedaan. NTSC bleek echter een beter systeem te zijn dan het TSC systeem van Philips.

Philips keek natuurlijk wel mee naar wat er in Amerika gebeurde. Na testen met de K1 waren de ogen gericht op een direct zicht toestel. In eerste instantie zijn er ronde RCA kleuren beeldbuizen ingekocht. Daarmee zijn de K2 en K3 testtoestellen gebouwd. (Hier links afgebeeld) Daarna heeft Philips deze beeldbuizen zelf gemaakt onder het type AX53-14 welke een equivalent was van de RCA 21FBP22.

Na de K1...K3 testmodellen was men begin jaren 60 zover dat de K4 werd ontworpen. Vanaf 1963 is er een serie K4 modellen gebouwd om bij de Philipsmensen thuis te testen. De proefzender stond uiteraard bij Philips in Eindhoven. Zodoende was Eindhoven en omstreken enige Europese plaats waar kleurentelevisie te bewonderen was.

Dit is zo'n Philips K4 kleurentelevisie welke ook onder het typenummer 21KX100A / 04 bekent is. Het gerucht gaat dat Philips deze toestellen ook al seriematig in Canada leverde. Feit is dat er een servicedocumentatie van bestaat. Er is echter nog geen enkel exemplaar bekent dat in Canada bewaard zou zijn. Mijn vermoeden is dat het wellicht de intentie is geweest om deze in Canada te leveren. Maar bewijzen heb ik daar nog steeds niet van gezien... Van de Nederlandse versie zijn er in elk geval zo'n 400 gemaakt. Het laagste bekende serienummer is A100008 en het hoogste A100377.

De AX53-14 beeldbuis is een 53cm 70 graden type. Door deze geringe afbuighoek zit er op de achterkant nog een enorme kap welke over de hals van de beeldbuis valt. Het is belangrijk bij het vervoer dat de achterkant goed beschermd blijft. Dit om schade aan de beeldbuis te voorkomen.

Hieronder ziet u de K4 met afgenomen achterwand. Wat opvalt is de enorme ronde AX53-14 beeldbuis.

Door aan de voorkant het luidsprekerrooster te verwijderen wordt het convergentiepaneel bereikbaar.

Het chassis is aan de voorkant deels naar buiten te schuiven. Op deze manier kan de hoogspanningskooi geopend worden om bijvoorbeeld de lijntrafo of buizen te vervangen.

Hier is de inhoud van de hoogspanningskooi te zien. De eerste serie lijntrafo's waren van erg slechte kwaliteit. Deze werden spoedig vervangen door een vernieuwd model. Het vernieuwde model zit in dit toestel.

Het chassis is modulair opgebouwd. De delen zitten met twee tot hooguit 4 schroefjes vast. De bedrading is echter gewoon in de draadboom verwerkt. Mochten er toch onverhoopt delen zijn welke grote modificaties nodig hadden, dan was dit op deze manier makkelijker te vervangen.

Het chassis is volledig discreet opgebouwd zoals in de jaren 50 gebruikelijk was. Een techniek welke in 1964 eigenlijk al wat gedateerd was. Wellicht is hier voor gekozen omdat het hier om een testtoestel gaat.

Dit is het bedieningpaneel. De VHF en UHF tuner zijn beide voorzien van buizen. Er is tevens een afstemoog (EM87) geplaatst in het bedieningspaneel. De TV is ook met een vrij luxe speakersysteem uitgerust. Een grote full range speaker zit onderin het toestel en een kleintje in het bedieningspaneel. Beide speakers zijn hoogohmig en staan zonder filter in serie. Door het natuurlijke gedrag van de kleine frontspeaker geeft deze duidelijk meer hoge tonen dan de fullrange speaker onderin de kast. Dit vult elkaar dus heel goed aan. De eindtrap is een OTL versie met een PCL86 en een PLC85. Deze combinatie geeft een fantastisch geluid.

Door het experimentele karakter van het toestel variëren de productiedata nog behoorlijk van de diverse componenten. Zo is de kast voltooid op 06-02-63. Hier noem ik voltooid omdat het totale proces van de behuizing toch wel enkele dagen in neemt.

Op diverse elektronische componenten van het chassis is een datum zo rond halverwege 1964 te vinden. Zo ook op deze speaker met een codering welke week 24 in 1964 verteld. Op deze manier kan worden geconcludeerd dat dit toestel rond juli 1964 klaar was om met de testen mee te draaien.

Ten tijde van de experimenten om kleurinformatie over te brengen, bleek het NTSC systeem het systeem met de minste nadelen te zijn. Ja, de minste nadelen want ook NTSC had zijn tekortkomingen. Door veranderingen in de atmosfeer (fase verloop) kon de kleur van het ene naar het andere uiterste schieten. Philips was ook niet de enige die experimenten uitvoerde met zijn kleuren TV's. Een andere partij was Telefunken. Walter Bruch heeft daar in 1962 het PAL systeem bedacht. Met dit systeem kunnen fasefouten opgeheven worden. Het komt eigenlijk neer op een uitbreiding op het NTSC systeem. Zo werd het nadeel van NTSC opgeheven. Nadat ook Philips de nadelen van NTSC had ondervonden is Philips het PAL systeem van Telefunken ook gaan testen. Eigenlijk wel met enige tegenzin want er was flink geïnvesteerd in het NTSC systeem en er moesten toch ook toestellen verkocht gaan worden. Uiteindelijk is het ook een politiek spel geweest. Want je wilt een standaard neerzetten wat in vele landen ondersteund wordt. Tegelijkertijd had Telefunken alle patenten in handen. Dus als het PAL zou worden moesten er licentiekosten betaald gaan worden. Philips heeft een printplaat ontworpen om in de K4 te bouwen. Zo werd de K4 een PAL toestel. Voor de PAL testen werden de specifieke componenten (de vertragingslijn) bij Telefunken ingekocht. De onderstaande printplaat werd door Philips in de toestellen gebouwd om zo van het NTSC toestel een PAL toestel te maken.

Één van de datumstempels T515 verteld dat de betreffende module gemaakt is in Turnhout week 51 in 1965. De ombouwbeschrijving, om de print in de toestellen te bouwen, dateert van februari 1966. Dit is uiteindelijk zo'n 3 a 4 jaar later dan de daadwerkelijke PAL uitvinding. Zo is maar weer bewezen dat het beste niet altijd de eerste voorkeur heeft.

Ondanks dat de PAL ombouw ook betrekking heeft op de buizenbezetting is er geen wijziging gemaakt op het buizenoverzicht in het toestel. Één van de PCC88 buizen is vervangen door een noval plug met drie vermogensweerstanden. Het PAL systeem bleek uitermate goed te werken. Nog geen jaar na deze ombouwbeschrijving kon de consument al de K6 kleuren televisie kopen. Het Philips personeel kon de overgebleven K4 TV's na de testen kopen in de personeelswinkel.

Tot zover de algemene achtergrond van de Philips K4 televisie. Het toestel van het technisch museum had wel de nodige technische aandacht nodig. Maar de basis van het toestel was compleet en in zeer goede staat.

De beeldbuis heeft een aardige klap moeten weerstaan. Gelukkig was in deze alleen de beeldbuisvoet gebroken. De beeldbuis was nog wel vacuüm en werkte ook nog. De grijze gloed in het glas nabij de voet vertelt dat de buis waarschijnlijk intensief gebruikt is.

Helaas bleek de emissie dan ook niet meer de meest optimale te zijn voor een kleurenbeeldbuis. De G2 voor het blauwe kanon moest op de tester helemaal voluit gezet worden om dit kanon ook daadwerkelijk nog te laten werken.

Via via ben ik aan een nagenoeg nieuwe beeldbuis gekomen. Voor de testdoeleinden, waar de buis destijds voor is gebruikt, is een houten frame om de beeldbuis gelijmd. Hier ligt die buis nog op een tweepersoons bank. Het is een enorm gevaarte met als nadeel dat hij niet implosieveilig is. Gelukkig liet de gebruikte lijm goed en makkelijk los van het glas.

De originele beeldbuis is voorlopig goed genoeg om eerst wat testen met het toestel te doen. Het toestel gaf bij binnenkomst zwart-wit beeld. Het beeld stond bovendien scheef. Dat is makkelijk op te lossen door de beeldbuis te draaien in de kast. Maar hij moet toch nog vervangen worden dus is het bij de testen maar even zo gelaten. Daarnaast had het toestel een slechte ontvangst op de UHF. Dit was te wijten aan een slechter buis in de UFH tuner.

Het werken aan een K4 is op zich ook al bijzonder te noemen. Servicevriendelijk is het toestel namelijk allerminst. Buiten dat het toestel niet door één persoon te tillen is, past het ook niet op een werkbank. De Philips TX594U prototype TV uit 1949 is een stuk handzamer en met afname van de achter/onderwand kun je overal bij. Bij de K4 is dit onmogelijk.

Hier is het beeld te zien wat het toestel in eerste instantie gaf. Een keurig zwart/wit beeld. De gebruikte elektronica in de K4 is uiterst betrouwbaar. Alleen de elco's zijn na jaren verdroogt. Het gaat dan vooral om de kleine waardes. In deze de kleine blauwe elco's. Buiten deze elco's zitten er standaard ook nog een tweetal teercondensatoren in. Ook deze dienen vervangen te worden. In het betreffende toestel waren deze echter al vervangen.

Er was aardig aan de PAL unit geknutseld. In de vermogenstrap zaten drie verschillende transistoren. Dit hoort 3x een BF109 te zijn. Via een bedrijf in Engeland heb ik een aantal Mullard (=Philips) BF109 transistoren weten te bemachtigen.

Na het plaatsen van de transistoren en herstel van een los contact was er weer kleur te zien op het scherm. Kleur inderdaad. Ook correct? Nee... In de PAL omschrijving staat deze fout ook exact omschreven. Blijkbaar was dit tijdens de eerste testen al naar voren gekomen. Citaat: "Als het beeld geheel of gedeeltelijk complementaire kleuren te zien geeft moet het moertje op S464 vaster of losser worden gedraaid. (niet meer dan 1 slag) Dit bleek het geval. S463 is omcirkelt in onderstaande foto.

En zowaar kwam het kleurenpatroon, zoals bedoelt door de testbeeldgenerator, dan ook daadwerkelijk op het scherm. Nog steeds scheef uiteraard, maar dat gaan we nu oplossen met een nieuwe buis.

Hieronder is het convergentiedeel al van de beeldbuishals verwijderd. In de aluminium ring zit schroefdraad. De ring moet je er af draaien om het juk te kunnen verwijderen.

Zo blijft er alleen nog een soort wig over. Hierin zit het schroefdraad voor de aluminium ring. Door de ring aan tr draaien trekt deze wig zich vast tussen het afbuigjuk en de hals van de beeldbuis. De oude buis kan nu uit de kast geschroefd worden. Er zit een aluminium band om de beeldbuis welke onder en boven met twee schroeven vast zit. (Dus 4 totaal)

Het gebruikte foam, om de beeldbuis stofdicht aan te laten sluiten op het masker, was vergaan. In de K4 was het kruimelende materiaal inmiddels ook tussen de glasplaat en de beeldbuis terecht gekomen. Ook dat is alleen schoon te maken door de beeldbuis uit de kast te nemen. Het materiaal is nu vervangen door tochtband van de bouwmarkt.

De nieuwe beeldbuis is geplaatst. Hier moeten nog foto's van gemaakt worden. Ook de youtubefilm is gemaakt met de oude beeldbuis welke nog scheef zit. Tevens moet de netschakelaar nog vervangen worden. Deze is inmiddels al wel gevonden. Zodra dit is uitgevoerd worden de foto's aangevuld.

Hier een kleine demonstratie van de spelende Philips 21KX100A.